Bir ülkenin iktisadi kalkınma sürecinde, fiziki sermaye kadar beşeri sermaye yeterliliği de ehemmiyet arz etmektedir. Beşeri kalkınma endeksi de, bu minvalde, ülkelerin beşeri sermaye yeterliliklerinin tespit edilebilmesi amacı ile Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından hesaplanmaktadır. Endeks; hayat beklentisi, eğitim ve gelir olmak üzere üç alt bileşenden oluşmaktadır.

Beşeri kalkınma endeksi, 0 ile 1 ortasında bir paha almakta olup, endeksin 0,8 ve üzerinde olması “çok yüksek beşeri kalkınma” düzeyini, 0,7 ile 0,8 ortasında olması “yüksek beşeri kalkınma” düzeyini, 0,55’in altında olması ise ilgili ülkenin “düşük beşeri kalkınma” düzeyinde yer aldığını göstermektedir.

Ülkemize ilişkin beşeri kalkınma endeks bedelleri, günümüze kadar UNDP tarafından ülke seviyesinde üretilmekteydi. Ortalama eğitim müddeti ve beklenen eğitim müddeti göstergelerinin birinci sefer 2023 yılında Kurumumuz tarafından yayımlanması sayesinde, beşeri kalkınma endeksi ülkemiz tarafından üretilebilir hale gelmiştir. Kelam konusu endeks ulusal siyasetlere da istikamet verebilmesi hedefiyle birinci sefer bu haber bülteni ile ülke düzeyinin yanı sıra vilayet düzeyinde de resmi istatistik olarak yayımlanmaktadır.

 Beşeri kalkınma endeksi 2022 yılında 0,854 oldu

  Beşeri kalkınma endeksi, 2018 yılında 0,844 iken 2022 yılında 2018’e nazaran %1,1 artarak 0,854 oldu. Bu bedele nazaran Türkiye, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından belirlenen sonlara nazaran “Çok Yüksek Gelişmişlik” düzeyindeki ülkeler kümesinde yer aldı. Bu endeksin alt bileşenleri olan ömür beklentisi endeksi 2022 yılında 2018’e nazaran %2,2 azalarak 0,882 olurken, eğitim endeksi ve gelir endeksi sırasıyla %3,0 ve %2,6 artışla 0,807 ve 0,875 oldu.

 Beşeri kalkınma endeksi ve alt endeksleri, 2018-2022

Beşeri kalkınma endeksi, alt endeksleri ve değişim oranları, 2018, 2022

Beşeri kalkınma endeksinin en yüksek olduğu vilayet Ankara oldu
 

2022 yılında vilayet seviyesinde en yüksek beşeri kalkınma endeksine sahip vilayet, 0,891 ile Ankara oldu. Bu ili, 0,886 ile İstanbul ve Kocaeli, 0,870 ile İzmir ve 0,867 ile Muğla izledi. Beşeri kalkınma endeksi en düşük olan vilayet 0,748 ile Ağrı olurken, bu ili Şanlıurfa, Van, Muş ve Bitlis izledi.

 Beşeri kalkınma endeksinin en yüksek ve en düşük olduğu 5 vilayet, 2022

İllere nazaran beşeri kalkınma endeksi, 2022

Beşeri kalkınma endeksinin son 5 yılda en çok arttığı vilayet %4,1 ile Kilis oldu
 

Beşeri kalkınma endeksinin 2018-2022 yılları ortasında en çok artış gösterdiği birinci beş vilayet sırasıyla %4,1 ile Kilis, %4,0 ile Şırnak, %3,9 ile Çankırı ve Hakkâri ve %3,8 ile Ağrı oldu. Tıpkı devirde, beşeri kalkınma endeksinin düşüş gösterdiği vilayetler sırasıyla %0,2 ile Trabzon, %0,1 ile Ordu, %0,03 ile Rize ve %0,02 ile Karabük oldu.

İllere nazaran beşeri kalkınma endeksi değişimi, 2018, 2022